Η Εθνική Λυρική Σκηνή…παρουσιάζεται

Η όπερα είναι κοσμική μουσική σύνθεση με σκηνική δράση. Ο γενικός όρος όπερα προέρχεται από τη ιταλική έκφραση opera in musica, δηλαδή έργο με μουσική. Κύρια συστατικά της δομής της όπερας είναι: η εισαγωγή της ορχήστρας, οι άριες, τα φωνητικά ντουέτα, τρίο, κουαρτέτα, κουιντέτα, σεξτέτα, σύνολα σολιστών, τα χορωδιακά μέρη, τα ρετσιτατίβα και τα ορχηστρικά κομμάτια. Η όπερα είναι μια ενότητα που συγκεντρώνει σε μια θεατρική παράσταση πολυάριθμες καλλιτεχνικές μορφές, όπως το δράμα, τη μουσική, τις εικαστικές τέχνες και το χορό. Οι χαρακτήρες των ηρώων αποκαλύπτονται περισσότερο ολοκληρωμένα στα σόλο. Σε μερικά είδη όπερας χρησιμοποιείται και ο ομιλούμενος διάλογος. Τα μουσικά σύνολα συνοδεύουν τους διάλογους και τη δράση. Η ορχήστρα παίζει σημαντικό ρόλο στην όπερα ενώ η χρήση της είναι ποικίλη. Προς το τέλος του 16ου και τις αρχές του 17ου αιώνα εμφανίζονται στην Ιταλία οι μορφές στις οποίες στηρίχτηκε όλη η σύγχρονη μουσική: η όπερα, το ορατόριο και η μελωδία με συνοδεία. Με την Ευρυδίκη του Jacopo Peri σε λιμπρέτο του Ottavio Rinuccini αρχίζει η ιστορία της όπερας. Πολλοί υποστηρίζουν ότι το μελόδραμα, όπως αλλιώς ονομάζεται η όπερα, κατάγεται από τα Θρησκευτικά δράματα του 15ου αιώνα. Σύμφωνα με άλλους μελετητές αποτελεί εξέλιξη των τραγουδιών της αρχαίας Ελλάδας. Η οπερέτα είναι σύντομη όπερα με ανάλαφρο ύφος, κωμικά στοιχεία και διάλογους σε πεζό λόγο. Στην Ελλάδα οι εκπρόσωποί της υπήρξαν οι Θεόφραστος Σακελλαρίδης (1883-1950) και Νίκος Χατζηαποστόλου (1879-1941). Η οπερέτα ξεκίνησε στην Ελλάδα στο τέλος του 19ου αιώνα ως απομίμηση της βιεννέζικης και της παρισινής. Με τους Σακελλαρίδη και Χατζηαποστόλου πήρε αυτό το μουσικό είδος ελληνικό χαρακτήρα.
Το λυρικό θέατρο στην Ελλάδα, σήμερα εκπροσωπείται από την Εθνική Λυρική Σκηνή. Το σημαντικότερο έργο που καλείται να προσφέρει η Εθνική Λυρική Σκηνή είναι να βοηθήσει τον έλληνα θεατή να έρθει σε επαφή με την ιδιαίτερη και εξειδικευμένη τέχνη της όπερας. Στις δραστηριότητες και τους σκοπούς της Λυρικής Σκηνής περιλαμβάνονται οι παραστάσεις όπερας, οπερέτας, μπαλέτου, μιούζικαλ και μουσικού θεάτρου του ελληνικού και διεθνούς ρεπερτορίου από τη γέννηση της όπερας μέχρι και σήμερα. Επίσης η Ε.Λ.Σ. διοργανώνει συναυλίες συμφωνικής μουσικής με την ορχήστρα της και συναυλίες μουσικής δωματίου με την ορχήστρα δωματίου. Τα ενδιαφέροντα όμως της Ε.Λ.Σ. επεκτείνονται και σε θεωρητικό επίπεδο μέσα από διαλέξεις που αφορούν στην ανάλυση των νέων παραγωγών αλλά και τη σύσταση, οργάνωση και λειτουργία εθνικού μουσικού αρχείου, μουσικής βιβλιοθήκης και μουσείου με κοστούμια, μακέτες σκηνικών, παρτιτούρες και αντικείμενα από μεγάλες παραστάσεις της. Σημαντική πρωτοβουλία που πάρθηκε από την Ε.Λ.Σ. τελευταία είναι η παρουσίαση παραστάσεων όπερας για παιδιά αλλά και ειδικές εκδηλώσεις όπερας και μπαλέτου με την μορφή εκπαιδευτικών-μαθητικών συναυλιών. Η προσπάθεια δε διδασκαλίας και εκπαίδευσης στη τέχνη της όπερας γίνεται μέσα από την λειτουργία Στούντιο Όπερας και Μπαλέτου, σε επαγγελματικό επίπεδο, για νέους λυρικούς καλλιτέχνες.
Η Ε.Λ.Σ. δραστηριοποιείται σε τέσσερις Σκηνές: Στη Κεντρική Σκηνή, στο Θέατρο «Ολύμπια», Αίθουσα "Μαρία Κάλλας" όπου ανεβαίνουν παραστάσεις Όπερας και Μπαλέτου, τη Νέα Σκηνή, στο "Θέατρο Ακροπόλ" όπου πραγματοποιούνται παραστάσεις Ελληνικής Οπερέτας, την Παιδική Σκηνή, στο "Θέατρο Ακροπόλ" όπου πραγματοποιούνται καθημερινά παραστάσεις όπερας επεξεργασμένης για νέους και παιδιά και την Πειραματική Λυρική Σκηνή, Studio της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, που σκοπό έχει την προώθηση νέων μορφών και τεχνικών της οπερατικής τέχνης. Το φετινό πρόγραμμα της Ε.Λ.Σ. περιλαμβάνει: Τον Ιανουάριο του 2006 τις όπερες «Η Ιταλίδα στο Αλγέρι» του Τζοάκινο Ροσσίνι, τον Φεβρουάριο του 2006 την «Τραβιάτα» του Τζουζέπε Βέρντι και τους «Παλιάτσους» του Ρουτζέρο Λεονκαβάλλο ενώ τον Μάρτιος του 2006 τους «Γάμους Του Φίγκαρο» του Β.Α.Μότσαρτ. Επίσης η Ε.Λ.Σ. θα παρουσιάσει τις οπερέτες «Χριστίνα» του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, «Απάχηδες των Αθηνών» του Νίκου Χατζηαποστόλου και τον «Ορφέα» του Ζακ Όφενπμαχ που είναι όπερα για παιδιά.
Η αλήθεια είναι ότι ενώ η Εθνική Λυρική Σκηνή έχει προσφέρει τόσα πολλά στην Ελλάδα και ο ιστορικός και καλλιτεχνικός ρόλος της είναι αδιαμφισβήτητος, σήμερα αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα χώρου. Οι λύσεις που δίνονται είναι προσωρινές, αφού αναγκάζεται να δανείζεται θεατρικά κτίρια και αίθουσες που δεν αντιστοιχούν στο μέγεθος και την αξία των παραστάσεων που συνεχώς και ακούραστα συνεχίζει να παρουσιάζει.
Η ιστορία του λυρικού θεάτρου στην Ελλάδα πορεύεται και εξαρτάται από την ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου και της ελληνικής δραματικής τέχνης. Η δημιουργία της βασίστηκε στο Ελληνικό Μελόδραμα, του οποίου αποτελεί συνέχεια και ιδρύθηκε από τους Ναπολέοντα Λαμπελέτ, Διονύσιο Λαυράγκα και μια ομάδα μουσικών. Το 1888 παρουσιάστηκε η πρώτη ελληνική όπερα στο παλιό θέατρο "Μπούκουρα", "Ο υποψήφιος βουλευτής" του Σπύρου Ξύνδα. Από το 1888-1890 το Ελληνικό Μελόδραμα περιόδευσε στις εστίες του απόδημου Ελληνισμού της Αιγύπτου, Ρωσίας, Τουρκίας και Ρουμανίας, παρουσιάζοντας τα έργα: "Υποψήφιος βουλευτής" του Σπύρου Ξύνδα, "Απαγωγή από το Σεράι" του Μότσαρτ, "Μάρκος Μπότσαρης" του Παύλου Καρρέρ, "Φαβορίτα" και "Λουκία ντι Λαμερμούρ" του Ντονιτσέτι και "Υπνοβάτιδα" του Μπελίνι.
Το 1939, παράλληλα με την ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου της Ελλάδας, αρχικά ονομαζόμενο ως Βασιλικό Θέατρο ιδρύθηκε η Ε.Λ.Σ. (σαν τμήμα του τότε Βασιλικού Θεάτρου) με διευθυντή τον Κωστή Μπαστιά που παρέμεινε στη θέση αυτή για περισσότερα από 25 χρόνια, ενώ από το 1944 λειτουργεί σαν αυτόνομος οργανισμός. Η πρώτη παράσταση της Ε.Λ.Σ. ήταν με την οπερέτα του Στράους "Νυχτερίδα" στις 5 Μαρτίου του 1940. Από το Ελληνικό Μελόδραμα και την Ε.Λ.Σ. πέρασαν όλα τα μεγάλα ονόματα του λυρικού τραγουδιού, που διέπρεψαν και στο εξωτερικό. Ήταν ο Γιάννης Αγγελόπουλος, τον οποίο ο ιταλικός τύπος είχε χαρακτηρίσει σαν "τον πρώτο Ριγγολέτο του κόσμου", η Ζωή Βλαχοπούλου, γνωστή και σαν "Μπατερφλάι του πολέμου", επειδή εκείνη τραγουδούσε το ρόλο όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος, αλλά και οι Οδ. Λάππας, Ν. Μοσχονάς, Μαργ. Πέρρα, Ν. Επιτροπάκης, Κ. Εγκολφόπουλος, Ελ. Σουλιώτη, Ελ. Βλαχοπούλου, καθώς και οι νεώτεροι Τατιάνα Τρογιάνος, Αντιγόνη Σγούρδα, Βασ. Γιαννουλάκος, Δημ. Καβράκος, Τζον Μοδινός, Δάφνη Ευαγγελάτου και πολλοί άλλοι.
Η σημαντικότερη μορφή, βέβαια είναι εκείνη της Μαρίας Κάλλας. Υπέγραψε το πρώτο της επαγγελματικό συμβόλαιο με την Ε.Λ.Σ. στις 20 Ιουνίου 1940. Είκοσι χρόνια μετά, επέστρεψε για να υπογράψει καινούργιο συμβόλαιο, πάλι με τον Κωστή Μπαστιά, για τις παραστάσεις της Ε.Λ.Σ. στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Το 1960 ερμήνευσε τη "Νόρμα" του Μπελίνι και το 1961 τη "Μήδεια" του Κερουμπίνι. Σημαντική, όμως, είναι η παρουσία της Ε.Λ.Σ. και στο Φεστιβάλ Αθηνών, σχεδόν κάθε χρόνο, από το 1955 που άνοιξε τις πύλες του. Στο πρώτο Φεστιβάλ, το 1955, ανέβασε την όπερα του Γλούκ "Ορφέας και Ευρυδίκη", υπό τη διεύθυνση του Φιλοκτήτη Οικονομίδη. Στη διάρκεια της λειτουργίας της, η Ε.Λ.Σ. έχει συμπεριλάβει όλο σχεδόν το παγκόσμιο ρεπερτόριο της όπερας, αλλά και αναβίωσε τις δημιουργίες ελλήνων συνθετών που μεσουρανούσαν στο ελληνικό μελόδραμα στα τέλη του 18ου αι και 19ου αι.
Η Εθνική Λυρική Σκηνή συμπληρώνει τη ενεργή και σχεδόν μοναχική πορεία της στο χώρο και τον χρόνο των παραστατικών τεχνών με την Χορωδία και το Μπαλέτο της που ιδρύθηκαν επίσης το 1939. Η πρώτη αποτελείται από επαγγελματίες τραγουδιστές και τη διδασκαλία των έργων και τη διεύθυνσή της, έχουν αναλάβει, κατά χρονολογική σειρά, η 'Ελλη Νικολαϊδου, ο Μιχάλης Βούρτσης, ο Πέτρος Τζαφέρης και η Φανή Παλαμίδη. Το δεύτερο, που στην ίδρυσή του, διευθύνθηκε από τον χορευτή–χορογράφο Σάσα Μάχωφ, την περίοδο 1995–1999 από τον Λ. Ντεπιάν, και από το 1999 από την Α. Πέτροβα, πραγματοποιεί περιοδείες και εκτός Ελλάδος: Αίγυπτος (1999 και 2000), Τουρκία (2001), Μελβούρνη, Αδελαΐδα και Σίδνευ (2002). Στο ρεπερτόριο του Μπαλέτου περιλαμβάνονται πολλά κλασικά έργα όπως Ζιζέλ, Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Ωραία Κοιμωμένη, Δον Κιχώτης, Κουρσάρος, Καρυοθραύστης, Ζορμπάς άλλα και μπαλέτα του σύγχρονου ρεπερτορίου.